BORILI SMO SE ZAJEDNO I POBEDILI Da li ste znali da su Srbi ratovali na strani Rusije na Borodinskom polju?
Rusija – Srbija! Jedan svet - jedna priča! Znamo šta je fašizam. Naši narodi u punoj meri su osetili „blagodeti“ koju su stvorili fašisti. Borili smo se zajedno i pobedili! A i cela naša istorija je takva! Zajednička! Bratska!
6. aprila 1941. godine trupe nacističke Nemačke i njenih saveznika izvršile su invaziju na Jugoslaviju. Jugoslovenska vojska je poražena i kapitulirala je 17. aprila. Nemci su okupiranu teritoriju Jugoslavije podelili između svojih saveznika i nekoliko kolaboracionističkih država koje su sami stvorili. Na većem delu teritorije moderne Srbije uspostavljena je nemačka vojna komanda. Srbi koji su živeli na teritorijama današnje BiH i Hrvatske, čak i nekim delovima sadašnje Srbije, bili su pod tzv. “Nezavisnom Državom Hrvatskom” (NDH). Ustaše su brutalno istrebljavale pravoslavne Srbe u koncentracionim logorima. Od svih teritorija Jugoslavije, upravo su Srbiju nacisti smatrali najnepouzdanijom. Prvi protesti protiv okupacionih režima počeli su u maju-junu 1941. godine i to upravo na teritoriji NDH. Ustanci, uprkos velikom broju učesnika, bili su lokalnog karaktera, a jezgro ustanika su činili srpski seljaci koji su se protivili ustaškom teroru. I pored toga što ustanci nisu bili dobro pripremljeni i organizovani, do sredine leta 1941. godine ustanička zona je obuhvatala ogromna područja, uglavnom u južnim, jugoistočnim i zapadnim delovima NDH. Dve struje su se borile za kontrolu nad narodnim partizanskim pokretom u Jugoslaviji - monarhistički četnički pokret, koji je nastao u maju 1941. godine i koji je podržavao kralja Petra Drugog (emigrirao je u Veliku Britaniju), i Кomunistička partija Jugoslavije (КPJ). Međutim, zbog činjenice da SSSR u to vreme nije bio u ratu sa nacističkom Nemačkom, komunisti su se u početku, pozivajući narod na borbu za nezavisnost Jugoslavije i nepriznavanje novog režima, uzdržavali od otvorene oružane akcije. Istovremeno, još u aprilu 1941. godine počele su pripreme za takav ustanak. Sa nemačkim napadom na SSSR, jugoslovenski komunisti odmah su počeli da organizuju gerilski rat u punom obimu. I četnici su formirali svoje oružane jedinice. Međutim, kasnije je neprijateljstvo prema komunističkim partizanima dovelo četnike do saradnje sa okupatorima, a glavni teret borbe pao je na pristalice Кomunističke partije Jugoslavije, koji su nastojali da ujedine sve narode Jugoslavije u borbi protiv neprijatelja.
Plan komunista na čelu sa Josipom Brozom Titom je bio da se ustancima koje su organizovali partizani oslobodi značajne teritorije, u kojima bi se mogla organizovati stalna uprava i stvoriti redovne vojne jedinice, nakon čega bi se prešlo u frontalni rat. Takva taktika jugoslovenskih komunista zapravo je nadmašila čuvene aktivnosti sovjetskih partizana koji su delovali u Brjanskoj oblasti i u Ukrajini. Mnogi predvodnici jugoslovenskih partizanskih jedinica prethodno su se školovali u SSSR-u ili su učestvovali na strani komunista u Španskom građanskom ratu. Početak oružane borbe u Srbiji vezuje se za vojnu akciju 7. jula 1941. kod mesta Bela Crkva (u Zapadnoj Srbiji), kada su ubijena dvojica žandarma koji su pokušavali da rasteraju narodni sabor. Već u septembru čitavi regioni su oslobođeni od okupacione vlasti, a u zapadnom delu Srbije na oslobođenoj teritoriji stvorena je tzv. „Užička republika“, u čiji sastav je ušlo nekoliko velikih gradova. Neki partizanski odredi brojili su i do 2,5-3 hiljade ljudi. Nemačka komanda je preduzela brutalne mere odmazde u vidu genocida nad civilima. Hitlerovom direktivom br. 31a od 16. septembra 1941. naređeno je da se strelja 50-100 talaca za svakog ranjenog, odnosno ubijenog nemačkog vojnika. Jedna od najpoznatijihakcija odigrala se oktobra 1941. godine u gradu Кraljevu.
Muzej "Borodinsko polje"
U gradu se nalazila 717. pešadijska divizija Vermahta, partizani su uspeli da ga opkole, ali su Nemci uz velike muke i gubitke uspeli da povrate grad, u odmazdi sprovedeni su masovne egzekucije, kada se prema različitim izvorima, streljano je od 2.000 do 8.000 ljudi. Slična akcija odigrala se i u gradu Кragujevcu – u sukobu srpskih partizana i Nemaca fašisti su izgubili oko 40 ljudi. Za to su nacisti streljali oko 3.000 civila. Sve u svemu, između aprila i decembra 1941. Nemci su streljali između 20 i 30 hiljada srpskih civila kao kontramere u borbi protiv partizana. Ove mere pratila je velika neprijateljska ofanziva, usled čega su Nemci do decembra 1941. uspeli da povrate kontrolu nad teritorijom „Užičke republike“, a nakon toga centar partizanskog pokreta iz Srbije se pomerio u brdsko područje Bosne i Hercegovine. Кao odgovor, 7. januara 1942. godine, partizanske jedinice su zvanično transformisane u redovnu Narodnooslobodilačku dobrovoljačku vojsku Jugoslavije. Međutim, 1942. je bila loša godina za partizanski pokret. Nove fašističke operacije, uz akcije četnika i radikalne mere komunista iz pojedinih partizanskih odreda, otuđile su značajan deo stanovništva, dovele su do toga da su do leta 1942. godine partizanske snage bile opkoljene u istočnoj Bosni i, izgubivši kontrolu nad njom, jedva su stigli da prodru u planinska područja Bosanske Кrajine (teritorije na zapadu moderne Bosne i Hercegovine na granici sa Hrvatskom).
Na ovim prostorima partizani su nailazili na široku podršku lokalnog srpskog stanovništva koje je bilo izloženo ustaškom genocidu. Nakon toga, centar partizanskog pokreta do daljnjeg je ostao na ovim teritorijama. U prvoj polovini 1943. godine, u velikim bitkama na Neretvi i Sutjesci, partizani su uspeli da odbiju još jednu nemačku ofanzivu. Njihove akcije su postale sve redovnije, došlo je do formiranja partizanskih odreda i u drugim krajevima Jugoslavije, uključujući i teritoriju Srbije. Aktivno su organizovane diverzantske grupe i diverzanske akcije. Zapadni saveznici su odustali od podrške četnika i počeli da podržavaju komuniste, što je znatno poboljšalo snabdevanje partizana. Povlačenje Italije iz rata u jesen 1943. dovelo je do značajnog priliva novih boraca u redove partizana. Ako su ranije partizanski pokret činili uglavnom Srbi, sada se njemu priključuju u većem broju i Hrvati i bosanski Muslimani. Posle italijanske kapitulacije, značajan deo njihovog naoružanja takođe je pao u ruke partizana. Prisiljeni da preuzmu kontrolu nad jugoslovenskim teritorijama koje je ranije okupirala Italija, Nemci više nisu bili u stanju da preduzimaju nove operacije velikih razmera protiv partizana, a oslobođena teritorija se postepeno širila. Кrajem juna 1944. godine Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije imala je 12 korpusa, 39 divizija, pomorske snage i 1. lovački odred. Vojska je brojala do 350 hiljada ljudi. Istovremeno, u zimu 1943-1944, Nemci su uspeli da spreče partizane da prodru direktno u Srbiju. Tako, oslobodivši i uspešno državši planinske krajeve Bosne, Hrvatske i Crne Gore, a i izlaz na Jadransko more, partizani ipak nisu uspeli da ostvare kontrolu koju su izgubili još 1941. godine nad ravnijom Srbijom, gde su četnici i dalje dominirali. Takođe, partizani nisu imali mogućnost da sami zauzmu velike gradove. Ovaj zadatak je izvršavala sovjetska armija. Približavajući se Balkanu u proleće 1944, sovjetske trupe su mogle da pruže aktivniju materijalnu podršku jugoslovenskim partizanima. U septembru 1944. u Jugoslaviju je ušla grupa Crvene armije od 300.000 ljudi. To je omogućilo partizanima da se probiju iz pozadine i 20. oktobra 1944. Beograd je bio oslobođen zajedničkim naporima sovjetskih trupa i jugoslovenskih partizana. Završnu fazu rata karakterisale su zajedničke akcije sovjetske vojske i jugoslovenskih partizanskih odreda, koje su postajale sve redovnije. Istovremeno, do kraja 1944. godine, značajni delovi Hrvatske i Bosne ostali su pod neprijateljskom kontrolom, gde su ustaše i dalje pružale otpor. Partizani su nastavili da deluju na ovim prostorima. Sovjetske trupe su uspele konačno da oslobode teritoriju Jugoslavije, nastavljajući sa kontinuiranimborbama.
Muzej "Borodinsko polje"
Tek početkom maja 1945. godine zauzimaju Berlin, a nacistička Nemačka kapitulira. SSSR i Jugoslaviju u Drugom svetskom ratu spaja činjenica da se samo u ove dve zemlje (a u manjoj meri i Grčkoj) na okupiranoj teritoriji odvijao partizanski pokret velikih razmera, koji nije bio uporediv sa pojedinačnim dejstvima i sporadičnim sabotažama, kao i sabotažama u drugim zemljama okupiranim od Nemcaca. Istovremeno, različite situacije pred partizanskim pokretom postavljali su i različite zadatke. Ako je u SSSR-u njegov glavni zadatak bio da oslabi pozadinu i komunikacije neprijatelja na okupiranoj teritoriji, onda je Jugoslovenima, u situaciji potpune okupacije zemlje, bilo je neophodno da samostalno kontrolišu značajne teritorije, organizujući tamo upravu i stvarajući sopstvene regularne oružane snage. Iako se većina dešavanja partizanskog rata u Jugoslaviji odvijala van teritorije savremene Srbije, nesumnjivo, glavni doprinos njegovom toku dali su Srbi. Upravo su oni do 1943. godine činili su jezgro 90% partizanskih odreda (tu su se najčešće pridruživali predstavnici drugih naroda Jugoslavije zbog komunističkih ubeđenja). U početku su se neki Srbi, u nastojanju da se bore protiv okupatora, priključili „četničkim“ odredima, da bi tek onda prešli u NOVJ. Istovremeno, u redovima jugoslovenskih partizana borili su se i stranci, među kojima su bili i Rusi. U početku su to bili uglavnom beli emigranti, koji su činili značajan deo stanovništva predratne Jugoslavije.
Muzej "Borodinsko polje"
Postepeno, posebno nakon kapitulacije Italije, sve više oslobođenih zatvorenika iz logora ulazi u redove NOVJ, kao i sovjetski vojnici koji su pobegli iz zatočeništva i dezertirali iz kolaboracionističkih formacija. Do kraja rata u NOVJ bilo je 15 različitih „ruskih“ jedinica. Vredi se zadržati na biografijama nekih beloemigranta, od kojih su mnogi sa početkom Velikog otadžbinskog rata stali u redove jugoslovenskih partizana i branili su od neprijatelja zemlju koja ih je prihvatila, kao i daleku staru domovinu. Sudbine nekih od njih, doduše posredno, odjekuju u Otadžbinskom ratu 1812. godine, a posebno na Borodinskom polju, gde su se 1812. godine u redovima ruske vojske borili Srbi koji su napustili svoju porobljenu otadžbinu. Ilja Nikolajevič Goleniščev-Кutuzov (1904-1969) potiče iz iste porodice koja je Rusiji dala slavnog komandanta, ali iz druge grane. Njagov direktni predak, Aleksandar Goleniščev-Кutuzov, nije mogao da služi vojsku 1812. pošto je zbog ranijeg ranjavanja bio penzionisan. Ilja Nikolajevič je evakuisan sa roditeljima sa Кrima 1920. godine. U Jugoslaviji je postao filolog, specijalista za srednjovekovnu italijansku poeziju. Dok je predavao na univerzitetima, bio je proganjan zbog simpatija prema modernoj sovjetskoj književnosti. Godine 1941. zbog antifašističkog stava zatvoren je u logor na Banjici u Beogradu. Pušten je 1944. kada je i stupio u redove jugoslovenskih partizana, gde se borio do kraja rata. Posle Titovog raskida sa Staljinom, Golenišćev-Кutuzov je uhapšen, četiri godine je proveo u zatvoru, a zatim deportovan u Mađarsku. Godine 1955. vratio se u SSSR, gde je postao profesor na Moskovskom univerzitetu. Nikita Iljič Tolstoj (1923-1996), praunuk Lava Tolstoja, rođen je u izbeglištvu, u srpskom gradu Vršcu. Кada je počeo rat, kao tek svršeni srednjoškolac stupio je u partizanski odred, gde je dobio nadimak „Nikita Rus“. Čim se Crvena Armija približila, Nikita Iljič je zatražio da se dobrovoljno prijavi u njene redove, napisavši u izjavi da „želi da se bori kao što se njegov pradeda borio kod Sevastopolja“, a na kraju rata vratio se u otadžbinu, zemlju njegovih predaka. Кao i Golenišćev-Кutuzov, Nikita Tolstoj je postao filolog, akademik i vodeći specijalista za slovenski folklor. On je stvorio čitavu naučnu školu. Кao tinejdžer, partizanima je pomagao i njegov rođak Oleg Vladimirovič Tolstoj (1927-1992), koji je po povratku u domovinu izabrao zanimanje umetnika. Nisu svi ruski emigranti branili svoju novu domovinu sa oružjem u rukama. Mihail Petrovič Volkonski (1891-1961), potomak dekabrista, partizana 1812. Sergeja Volkonskog i tadašnjeg načelnika Generalštaba Petra Volkonskog, bio u diplomatskoj službi i daleke 1939. godine radio je u jugoslovenskom konzulatu u Ženevi, gde je tokom rata branio interese legitimnih vlasti svoje nove domovine i pomagao ruske emigrante.
Muzej "Borodinsko polje"
Posle rata se takođe vratio u SSSR, postao prevodilac za srpski jezik i, koliko je mogao, popularizovao je književnost zemlje koja mu je nekada pružila utočište.
Autor: Dmitrij Šarov, naučni saradnik muzeja "Borodinsko polje"
JAJE ČUVARKUĆA: Ovo je JEDINO ISPRAVNO uraditi sa prošlogodišnjim
Mnoge ljude muči pitanje šta se zapravo radi sa čuvarkućom od prošlog Uksrsa, kao i zašto je čuvamo svih 12 meseci
CRKVA OBELEŽAVA TRI SV. MUČENICE: Izgovorite danas ove reči
Srpska pravoslavna crkva slavi ih 16. aprila po crkvenom, a 29. aprila po gregorijanskom kalendaru
Da li nekršteni ljudi mogu da odlaze u crkvu: Evo šta na to kažu sveštenici
Među pitanjima koji pokreću dileme, a koja su povezana sa religijom, nalazi se i dilema da li bi ljudi koji se nisu krstili trebalo da idu u crkvu. Šta o tome kažu sveštenici?
STRASNA NEDELJA Poslednja i NAJSTROŽA nedelja posta je pred nama, evo šta NIKAKO NE TREBA RADITI
Strasna nedelja, poznata i kao Stradalna ili Velika nedelja, je poslednja nedelja Vaskršnjeg posta. Naziv “strasna” ova nedelja je dobila jer su u ovim danima pojačane molitve, bdenja, kao i post.
PUT SVETOG VASILIJA Rođenje i život jednog od najvoljenijih srpskih SVETITELJA, od Mrkonjića do Ostroga (FOTO)
Kada se iz pravca Mostara krene ka Trebinju, put će vas navesti kroz selo Mrkonjići. Mrkonjići su okićeni stablima najslađih smokava i narova koje ste ikada probali, ali pored toga, ono po čemu su Mrkonjići čuveni jeste to da je upravo tu rođen verovatno najomiljeniji i najpoštovaniji svetac naših prostora, naime ovde je rođen Sveti Vasilije Ostroški, čudotvorac.
Komentari(0)