VELIKA SEOBA SRBA JE OTERALA NAŠ NAROD OVDE Ovako je u 17. veku izgledala srpska varoš Taban u centru Budimpešte

Jelena Vamović

17:29

Zanimljivosti 0

Taban (Srpska varoš) je stari deo Budima koji se prostire u dolini između Budimske tvrđave i Gelertovog brda (Đerzeleza), gde su nekada živeli Srbi.

VELIKA SEOBA SRBA JE OTERALA NAŠ NAROD OVDE Ovako je u 17. veku izgledala srpska varoš Taban u centru Budimpešte — vikipedija: Taban

Naziv potiče od turske reči tabak-hane, što ukazuje na štavljače kože. Budim su još pre Velike seobe Srba pod vođstvom patrijarha Arsenija Čarnojevića naseljavali srpski trgovci i zanatlije koje su se bavile izradom kože.

Na najboljoj lokaciji u Budimpešti pre samo nekoliko vekova, na obali Dunava, srpski trgovci i zanatlije izgradili varoš Taban ispod Budimske tvrđave.

Krivudave ulice, prizemne male zgrade i bašte, sićušni trgovi i brojne kafane, stepenice koje se penju uz brdo Gelert – ovako je u 17. veku izgledala srpska varoš Taban u centru Budimpešte.

Taban je naseljavala srpska zajednica, koja je dodatno uvećana posle seobe Srba pod vođstvom Arsenija Čarnojevića. Srbi su živeli u Budimu, a grad je bio i sedište jedne od eparhija Srpke pravoslavne crkve.

Zaštitni znak Tabana bio je visoki zvonik sa baroknom, pozlaćenom kupolom. Naime, Taban je bio poznat po raskoši Srpskog hrama, podignutog sredinom 18. veka. I nije samo barokna kupola bila ta koja se isticala u ovoj varoši – srpska crkvena opština postala je jedna od najbrojnijih i najuticajnijih zajednica u Ugarskoj tog doba. Srbi su imali svoje zasebne samoupravne organe. Crkvena opština imala je nadležnosti poput ubiranja poreza, ali i zastupala zajednicu pred gradskim većem i državnim organima.

Požar i poplava

Ipak, nije bilo suđeno da raskoš baroknog hrama bude stolećima na ponos srpskom narodu u Ugarskoj. U dvorištu jednog bačvara izbio je požar 5. septembra 1810. godine koji je uništio većinu zgrada u varoškoj četvrti, a ova sudbina nije zaobišla ni srpski Saborni hram. Za glavni razlog širenja požara smatrale su se uske i nepristupačne uličice i nekvalitetan način izgradnje kuća u Tabanu. Nakon požara krenulo se u obnovu varoši. Saborna crkva stoički je odolevala na međi prizemnih i spratnih kuća izgrađenih u stilu klasicizma.

U obnovi crkve, ikonostas je 1824. godine oslikao istaknuti umetnik s početka 19. veka, novosadski slikar Arsenije Teodorović. Slikar se pismom obratio parohu srpske crkve u Tabanu i veoma harizmatičnoj ličnosti Jovanu Vitkoviću, preporučujući sebe za slikarske radove kao „prvog kinstlera srpskog naciona“. I stvarno, već nakon dve godine provedenih u radionici sa učenicima, mogao je da se pohvali i ovim ikonostasom u to vreme verovatno najvećim u Karlovačkoj mitropoliji.

Pet decenija kasnije, Saborni hram suočen je sa novim nedaćama.
1875. godine nabujali potok Đavoljeg jarka protutnjao je kroz varoš. Nivo vode u hramu dostigao je čak 110 centimetara. Na sreću, priroda je poštedela ikonostas, ali ne i kuće koje su se srušile na ušću potoka, a na čijem će mestu kasnije biti formiran Trg Debrentei.

Početkom 20. veka izgrađen je Eržebet most koji je spajao peštansku stranu sa delom Budima u kome je i Taban. Novi most inspirisao je gradske vlasti da planiraju upravo na mestu Tabana izgradnju modernijeg i urbanijeg naselja. Tako su Srbi iz Tabana postepeno raseljavani. Srpska crkva u Tabanu vremenom je ostala u središtu novog parka, a sve manje Srba naseljavalo je ovaj deo grada. Drugi svetski rat doneo je novo razaranje. Prilikom opsade grada krajem rata, krov crkve je izgoreo. Srbi u Budimu nakon rata nisu imali para za obnovu.

Rušenje

Na kraju, srpska barokna lepotica ipak je porušena u decembru 1949. godine. Iako su gradske vlasti odluku donele u okviru urbanističkog plana, urbana legenda kaže da je to učinjeno baš na Staljinov rođendan, 18. decembra, kao znak „pažnje“ prema diktatoru pod čijom kontrolom je tada bila Mađarska. U to vreme odnosi Sovjetskog Saveza i Jugoslavije bili su na granici ratnog sukoba, a rušenje srpske crkve, Staljinu u čast, bio je gest dodvoravanja mađarskih vlasti Josifu Visarionoviču.

Srpsko groblje

Staro Tabansko srpsko groblje preorano je 1930. godine, odlukom gradskog saveta u Budimpešti. Bio je dat rok potomcima tu sahranjenih Srba, da sami prenesu kosti svojih predaka na drugo mesto. Matica Srpska je prva reagovala brinući se o ostacima slavnih i zaslužnih budimskih Srba. Oni čiji posmrtni ostaci nisu sklonjeni, stavljeni su u jednu zajedničku grobnicu. Posmrtni ostaci zaslužnih 35 Srba preneti su na udaljeno Farkašretsko groblje, a njihovi nadgrobni spomenici preneti u portu budimske srpske pravoslavne crkve.

Izvor: vojvodinainfo, vikipedija

POVEZANE VESTI