PAJA JOVANOVIĆ Ovekovečio najznačajnije trenutke srpske istorije, voleo 33 godine mlađu ženu i bio slikar rođen pod srećnom zvezdom

Lepote Srbije

20:00

Kultura 0

Paja Jovanović se uz Uroša Predića i Đorđa Krstića smatra za najznačajnijeg srpskog slikara realizma. Zahvaljujući izuzetno bogatom opusu sa preko 1099 dela, a naročito delima sa temama iz narodnog života i istorije, snažno je i široko uticao na likovno obrazovanje, kulturu, ali i na rodoljublje naroda. Uvršten je u 100 najznamenitijih Srba.

Paja Jovanović
Wikipedia

Rođen je kao sin prvenac Stevana Jovanovića, uglednog vršačkog fotografa. Majka Ernestina, francuskog porekla, rano je umrla, a otac se ubrzo ponovo oženio Marijom, koja je bila dobra i brižna majka. Jovanović je imao još petoro braće i jednu sestru, i proveo je detinjstvo u veseloj i srećnoj mnogočlanoj porodici. Njegova braća su bila fotograf Milan Jovanović i slikar Svetislav Jovanović.

Kako u detinjstvu, tako i nadalje, Paja Jovanović je imao sreću što je proveo dug život radeći ono što je najbolje znao i umeo. Bio je nagrađivan, hvaljen i slavljen.

Veoma rano je pokazao sklonost prema crtanju i slikanju. Njegov otac Steva, vrstan fotograf, imao je dara za slikarstvo (bavljenje fotografijom u to vreme zahtevalo je ne samo poznavanje foto-tehnike, već i veštu ruku za retuš pri izradi slika).

Možda vas zanima:

Možda vas zanima:

Možda vas zanima:

Jovanović je u Vršcu mogao da vidi dela svojih sjajnih prethodnika, Arsenija Arse Teodorovića, Pavela Đurkovića, Jovana Popovića (1810—1864) - sa njegovim sinom je drugovao i često se zaticao u njegovom ateljeu, fasciniran slikarovim radom. Tako je Paja Jovanović i sam počeo da crta, najpre u tajnosti, kopirajući crkvene slike i provodeći sate u praznoj crkvi koju je smatrao svojim prvim učiteljem.

Međutim, u vreme kada je crkvena opština u Vršcu odlučila da naruči nova zvona za Sabornu crkvu i kada je bilo neophodno izraditi crteže svetitelja (kopije ikona iz vršačke crkve - po kojima bi u Beču bili izvedeni reljefi na zvonima), saznaje se za njegov talenat. Tako je, već u svojoj četrnaestoj godini, Jovanović dobio prvu porudžbinu, a, zahvaljujući značajnim pohvalama, i svojevrsnu propusnicu za Beč i mogućnost da se upiše na slikarsku Akademiju.

Redovne studije slikarstva završio je za tri godine, ali je nastavio da se obrazuje kod istog profesora, na specijalnom tečaju za istorijsko slikarstvo.

Istovremeno se usavršava i u majstorskoj klasi profesora Leopolda Karla Milera i ubrzo postaje njegov najbolji učenik.

Paja Jovanović je mnogo putovao i na tim putovanjima nalazio značajnu inspiraciju za svoj rad.

Još kao student bečke Akademije gotovo svaki raspust je koristio da putuje po Balkanu, naročito po Crnoj Gori, Primorju, Albaniji, Bosni i Hercegovini, južnoj i istočnoj Srbiji. Tamo je radio skice i studije i trudio se da što neposrednije oseti atmosferu svakodnevnog života i običaja naroda. Do detalja je beležio predele, likove, nošnje, nakit, oružje.

Pun utisaka, po povratku bi slikao mnogobrojne žanr slike: Ranjeni Crnogorac, Mačevanje, Guslar, Kićenje neveste, U zasedi, Arbanas, Arnaut s čibukom, Izdajica, Umir krvi, Borba petlova.

Ove slike su ga brzo proslavile u celom svetu, a naročito u Evropi, koja je u to vreme bila veoma zainteresovana za zbivanja na Balkanu.

Prvo priznanje dolazi već 1882. godine, na studijama u Beču, za sliku „Ranjeni Crnogorac“. Slika je bila izložena na godišnjoj izložbi Akademije, i za nju je dobio prvu nagradu i carsku stipendiju.

Sledeće godine zaključuje desetogodišnji ugovor sa čuvenim galeristom Valisom za galeriju Frenč u Londonu i krajem te 1883. godine prelazi tamo da živi i radi.

Njegove slike su se veoma dobro prodavale, što ga je u potpunosti oslobodilo finansijskih briga i omogućilo mu da često odlazi na duga, daleka i skupa putovanja po svetu.

Ubrzo iz Londona prelazi da živi i radi u Minhen, zatim u Pariz, i na kraju se vraća u Beč.

Srbija se ponosila svojim mladim i slavnim umetnikom. Gotovo svaka srpska kuća je imala neku njegovu oleografiju ili drugu reprodukciju sa temom iz srpske istorije ili iz narodnog života.

Izabran je 1884. godine za dopisnog člana Srpskog učenog društva. Četiri godine kasnije, 1888. izabran je i za redovnog člana Srpske kraljevske akademije. (Svečano proglašenje je obavljeno tek 1893. kada je tim povodom održana i njegova prva izložba slika u Beogradu, u prostorijama Velike škole).

Od 1895. godine počinje nova faza u stvaralaštvu Paje Jovanovića, u kojoj se on najvećim delom posvećuje izradi istorijskih kompozicija (po mnogima najznačajnijih deset godina njegovog stvaranja).

Te 1895. Jovanović dobija dve značajne porudžbine za Milenijumsku izložbu, koja je trebalo da se održi u Budimpešti 1896. godine,  od Saborskog odbora u Sremskim Karlovcima na čelu sa patrijarhom Georgijem Brankovićem, da izradi grandioznu istorijsku kompoziciju Seoba Srba pod patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem, i od vršačkog Municipija, za sliku Vršački triptihon.

Rado je prihvatio poziv i odmah počeo sa pripremama, naročito za sliku „Seoba Srba“. Otputovao je u Sremske Karlovce i sastao se sa patrijarhom Brankovićem. Crkveni sabor mu je kao konsultanta za istorijske izvore dodelio istoričara arhimandrita Ilariona Ruvarca, sa kojim je putovao po fruškogorskim manastirima i prikupljao građu.

Koristio je i sve druge izvore do kojih je mogao da dođe kako bi što vernije i do detalja predstavio vreme i likove na svojoj slici. Na kraju, posle deset meseci predanog rada, umetnik je bio zadovoljan svojim delom, ali ne i patrijarh. Zbog njegovih primedbi i neslaganja političkog karaktera, slika nije izložena na Milenijumskoj izložbi. Na nju je poslata samo slika „Vršački triptihon“: „Kosidba“, „Berba“ i „Pijaca“, koja je tumačena kao izraz dobrosusedstva Srba, Mađara i Nemaca.

Slika „Seoba Srba“ je urađena u četiri različite verzije.

Takovski ustanak radi po porudžbini kralja Milana Obrenovića. Ova slika, koja se danas nalazi u Narodnom muzeju u Beogradu, toliko puta je reprodukovana, da je u svest naroda urezana kao autentični prikaz tog značajnog istorijskog događaja za srpski narod.

Veoma značajna istorijska slika usledila je oko 1900. kao porudžbina vlade Kraljevine Srbije za Svetsku izložbu u Parizu (1900). Bilo je to „Krunisanje cara Dušana u Skoplju za cara Srba, Grka i Bugara“. Izuzetan trud i rad umetnika bio je nagrađen zlatnom medaljom na izložbi u Parizu 1900. godine, kao i divljenjem kritike, kolega slikara i publike.

U ovom periodu Paja Jovanović se bavio i crkvenim slikarstvom: izradio je ikonostas Saborne crkve u Novom Sadu i ikonostas crkve u Dolovu, naslikao je prizore iz života Svetog Save za Sabornu crkvu u Sremskim Karlovcima: Sveti Sava miri braću, Sveti Sava kruniše Prvovenčanog, Spaljivanje mošti Svetog Save. Takođe je naslikao kompozicije Hristova beseda na Gori, Sveti kralj Milutin, Manastir Sopoćani.

Od 1905. godine u stvaralaštvu Paje Jovanovića preovlađuje slikanje portreta. Svojom kičicom ovekovečio je vladare, političare, aristokrate, bankare, naučnike, umetnike...

Boraveći na crnogorskom dvoru, 1903, na poziv kralja Nikole, naslikao je jedan od svojih najmilijih likova, „portret princeze Milice“, zatim portrete „prestolonaslednika Danila“ i „kralja Nikole“.

U Beču je slikao starog cara „Franju Josifa“ i izradio čak devet njegovih portreta za razne austrijske ustanove.

Međutim, motiv kome je, bez svake sumnje, posvetio najviše pažnje, su „ženski likovi“: Gospođa Mirka, Gospođa Štraus, Gospođa Šink, Gospođa Hadson, Baronesa Erlanger, Igračica Bergel, Gospođa Kaufman, Gospođa Doblin, Sofija Dunđerski, Teodora Dunđerski, i više portreta, najpre modela, a zatim njegove supruge Muni.

Slikanje žena za Paju Jovanovića je uvek značilo slikanje lepote. On, jednostavno, nije želeo da ih vidi ružne i stare. Čak i kada se radilo o ne tako lepim ženama, uvek se trudio da pronađe lepotu u njima. Mnogi likovni kritičari su mu zamerali zbog toga, i upućivali žestoke, pa čak i zajedljive kritike, ali on je ostao dosledan sebi i svojoj životnoj mudrosti: „Veština je naći lepotu“.

Sa otpočinjanjem Prvog svetskog rata seli se u Ženevu, gde je živeo od slikanja portreta poznatih i bogatih ljudi.

U međuvremenu, odlučio je da se oženi mladom Bečlijkom, Herminom-Muni Dauber. Venčali su se 27. marta 1917. godine u Budimpešti. Muni je bila kći nastojnika kuće u kojoj je imao atelje u Beču i njegov dugogodišnji model. Prelepa mlada žena bila je njegovo nadahnuće i muza, koju je ovekovečio na mnogobrojnim portretima, a ona mu je bila potpuno odana i posvećena do kraja života.

Po okončanju Prvog svetskog rata, Paja Jovanović neko vreme boravi u Beogradu, kada slika portrete članova vladajuće kuće Karađorđevića i dekoriše kapelu na Dedinju.

Tokom 1922 godine boravi u Bukureštu, gde radi portrete rumunskog kralja Ferdinanda i kraljice Marije (majke). Zbog uspeha pokazanog portretisanjem princeze Marije, imao je posla tokom cele 1921. godine u Bukureštu, gde ovekovečava na platnu predstavnike tamošnje elite. Ubrzo se vraća u Beč gde najviše vremena provodi u svom ateljeu.

Paja Jovanović je prvi put došao u Beograd 1910. godine, na poziv kralja Petra I. Utiske o svom prvom susretu sa gradom za koji će ostati vezan zauvek opisao je ovim rečima:

"Za malo dosade na granici - pregled carine i pasoša - bogato si nagrađen kada voz sa grmljavinom protutnji savski most, a Beograd u zraku jutarnjeg sunca, kao zlatom obasut pojavi se pred tobom... Ali, po svoj prirodi Beograd je jedinstven između dve silne reke, grad je sazidan na strmoj steni a na istoj visini sa gradom leži varoš sama, kao golemi zmaj. - Jest! sa gradom kao glavom i silnim trupom na grebenu".

I pored velike angažovanosti i posla na svim stranama sveta, ovo je bio grad kome se uvek vraćao, na kraće ili duže vreme. Oslikao je novčanicu od 1000 dinara iz 1931. godine.

Pred Drugi svetski rat, 1939. godine odlučio je da napusti Beč i preseli se u Beograd. Tu je proveo teške godine okupacije i prve poratne godine. Iako već u dubokoj starosti i dalje je slikao.

Neprilike sa imovinom u Beču naterale su ga da se tamo vrati 1950. godine. Međutim, već iste godine započeo je prepisku sa upravom Muzeja grada Beograda oko svoje likovne ostavštine i otvaranja Legata. Želeo je da ostavi svome gradu, kako je govorio, „ono što bi vredelo čuvati“ od njegovog rada i alata: štafelaje, slikarski alat, počete slike i skice, mape sa crtežima i reprodukcijama; kako bi se napravio jedan atelje-soba majstora, zanimljiva za gledaoce koji bi želeli više da saznaju o njemu, njegovom radu i delu.

Tako je 1970. godine otvoren Legat slikara Paje Jovanovića u kome su izložene umetnikove slike, lične stvari, skice, beleške, fotografije, dokumenti, mnogobrojna odlikovanja, medalje, diplome, priznanja. Danas je to Muzej Paje Jovanovića.

Slika “Odmor bašibozuka”

Na aukciji u Londonu, aukcijska kuća “Sotbi” je ponudila kolekciju orijentalne umetnosti i dekorativnih predmeta iz 18. veka, u kojoj se nalazi i slika Paje Jovanovića pod nazivom “Odmor bašibozuka”. Ova slika, ulje na platnu, ima relativno mali format od 41 sa 32,5 centimetara, ali je njena vrednost procenjena na između 70 i 100 hiljada funti (između 80 i 115 hiljada evra). Bašibozuci su bili pripadnici neredovne osmanske vojske, a Paja Jovanović je ovu temu slikao između dva svetska rata.

Muzej grada Beograda saopštio je početkom novembra 2023. godine da je otkupio tu sliku Paje Jovanovića na aukciji u Londonu za oko 350.000 funti.

Njegovi radovi su naišli na međunarodno priznanje, posebno kod engleskih i američkih kolekcionara.

Paja Jovanović umro je 30. novembra 1957. godine u Beču. Kao što je želeo, urna sa pepelom preneta je i položena da počiva u Beogradu.

POVEZANE VESTI
Tagovi:
paja jovanović slikar srpske istorije

Komentari(0)

Loading